Οἱ Ἀρχιτέκτονες καί ἡ Πάτρα

Δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ στίς 30 Ἀπριλίου 2019

Ἱστορικά ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι ἡ ἐπεξεργασία τοῦ ξύλου ἦταν ἡ μεγάλη τέχνη ἀπό τήν ὁποία ἐκπορεύτηκαν ὅλες οἱ μετέπειτα τεχνικές στόν χῶρο τῆς οἰκοδομήσεως. Ἰδιαιτέρως, ἡ δύσκολη ναυπηγική τέχνη πού ἔπαιξε καταλυτικό ρόλο στήν ἀνά­πτυξη τῆς δομικῆς τέχνης. Εἶναι ἐνδιαφέρουσα πρός αὐτή τήν κατεύθυνση ἡ πα­­ρα­τήρηση πού ἔχει καταγραφεῖ ἀπό τόν Ὅμηρο στό κεφάλαιο ι στιχ. 129, τῆς Ὀδυσσείας του. Περιγράφοντας τό χαμηλό ἐπίπεδο τοῦ πολι­τι­σμοῦ τῶν Κυκλώπων, ὁ Ὅμηρος τονίζει ὅτι ἄν οἱ Κύκλωπες γνώριζαν τήν ναυπηγική τέχνη, δηλαδή τήν ἐπεξεργασία τοῦ ξύλου, τότε «καλόχτιστο καί τό νησί τους θά’ ταν».

Ἔτσι λοιπόν ἡ λέξη Ἀρχιτέκτων ἔχει ἰδιαίτερη βαρύτητα μιά καί Ἀρχιτέκτων εἶναι αὐτός πού ξέρει νά ἐπεξεργάζεται ἀρχικά τό ξύλο καί ἐν συνεχεία  τέκτονες ὀνομάζονται καί ὅσοι ἐπεξεργάζονται τήν πέτρα, οἱ γλύπτες κ.λπ.  Ἐπεξεργασία  δέ  οἰουδήποτε ὑλικοῦ  σημαίνει ὅτι γνωρίζει κανείς ὅλες τίς ἰδιότητες του καί καί αὐτή τῆς φέρουσας ἰκανότητάς του.

Γι’ αὐτό θεωροῦμε αὐτονόητο ὅατν ἀναφερόμαστε  σέ μεγάλα ἔργα, ὅπως ὁ Παρθενών νά λέμε τούς ἀρχιτέκτονες, ὅπως ὁ  Ἰκτίνος, ὁ Καλλικράτης ἀλλά καί ἀρχιτέκτων καί  γλύπτης Φειδίας, πού εἶχει τήν γενική ἐποπτεία τοῦ ἔργου, γιά τήν Ἁγία Σοφία μιλοῦμε γιά τούς ἀρχιτέκτονες Ἀνθέμιο καί Ἰσίδωρο, γιά τόν Ἁγ. δέ  Πέτρο στήν Ρώμη οἱ κύριοι συντελεστές εἶναι ὁ ἀρχιτέκτων  καί ζωγράφος Μπραμάντε, ὁ ἀρχιτέκτων, γλύπτης καί ζωγράφος Μιχαήλ Ἄγγελος καί ὁ ἀρχιτέκτων καί γλύπτης Μπερνίνι. Ἀλλά καί σήμερα παγκοσμίως γιά προβεβλημένα οἰκοδομήματα ἀναφερόμαστε πάντα στόν ἀρχιτέκτονα. Ποτέ στίς ἀλλες εἰδικότητες πού συνεργάζονται γιά τήν πραγμάτωση τοῦ ἔργου. Διότι αὐτό πού ἔχει  σημασία εἶναι ἡ σύλληψη τῆς ἀρχιτεκτονικῆς συνθέσεως. Καί αὐτή ἀνήκει ἀποκλειστικά στούς ἀρχιτέκτονες. Ἀλλά καί στήν Πάτρα γιά τά σημαντικά κτίρια τῆς πόλεως ἀναφερόμαστε πάντα στόν ἀρχιτέκτονα, ὅταν τόν ξέρουμε: Τσίλλερ, Τζέτζος, Λυκούδης, Ρομπέρ, Βασιλείου  κ.λπ. Καί σήμερα στή ἐποχή τοῦ ἄκρατου τεχνοκρατισμοῦ γιά σημαντικά κτίρια ἀναφερόμαστε πάντα στόν ἀρχιτέκτονα, ὅπως, Ρέντσο Πιάνο, Ζάχα Χαντίντ, κ.λπ.

Πουθενά πρίν ἀπό  τίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰῶνα δέν ἀναφερόμαστε σέ πολιτικούς μηχανικούς, μιά εἰδικότητα πού συνδέθηκε μέ τό μπετόν καί μέ τήν, ἐκ τῆς βιομηχανικῆς ἐπαναστάσεως προερχομένη, ἀνέγερση κτιρίων. Ἧταν ἡ ἐποχή , ἀρχές 20οῦ αἰῶνα πού ἡ ἀρχιτεκτονική  ὡς ὑψηλή τέχνη πού δημιούργησε μεγάλα ἔργα,  βρίσκεται ἐν διωγμῶ. Ἀρκεῖ κανείς νά δεῖ τά μανιφέστα γιά τήν ἀρχιτεκτονική τῆς περιόδου αὐτῆς γιά  νά ἀνατριχιάσει. Στήν οὐσία προσπαθοῦν νά καταργήσουν τήν ἀρχιτεκτονική, κυρίως τήν καλιτεχνική καί αἰσθητική της διάσταση. Καί ἐν πολλοῖς τά κατάφεραν.

Ἔτσι λοιπόν δέν χρειαζόμαστε ἀρχιτέκτονες ἀλλά πολιτικούς μηχανικούς πού μόνο σκοπό ἔχουν νά ὑπολογίσουν νά μήν πέφτει τό κτίριο. Κάθε ἄλλη ἀσθητική παρέμβαση ἀπορρίπτεται ὡς μίασμα. Ἐξ ἄλλου καί ἡ ὀνομασία προέρχεται ἀπό τό ὅτι τότε, ὑπῆρχαν μηχανικοί τοῦ στρατοῦ, οἱ ὁποῖοι ὅταν ἔπαψαν νά εἶναι στόν στρατό ὀνομάσθηκαν πολιτικοί μηχανικοί. Μέ ὅλα αὐτά που γράφω δέν θέλω μέ κανένα τρόπο νά μειώσω τήν προσφορά τῶν πολιτικῶν μηχανικῶν στήν  ἀνέγερση μιᾶς οἰκοδομῆς. Ἔχουν τόν ρόλο τους, ὅπως καί οἱ ἄλλες εἰδικότητες τῶν μηχανολόγων κ.λπ.,  ἀλλά τήν πρώτιστη εὐθύνη ἔχει πάντα  ὁ Ἀρχιτέκτων, ὅταν μιλᾶμε βέβαια γιά Ἀρχιτεκτονική. Ἄς μή τό ξεχνᾶμε.

Ἴσως κάποιος νά μοῦ ἔλεγε γιά τά τεράστια σέ ὕψος κτίρια πού χτίζονται σέ πολλές χῶρες τοῦ κόσμου πού βασική προϋπόθεση εἶναι ἡ στατική τους. Ἐπειδή ἠ ἀρχιτεκτονική κατά τήν ἀρχαιοελληνική ἄποψη πρέπει νά ἐξυπηρετεῖ τόν ἄνθρωπο , σάν μέγεθος καί σάν πνευματική καί καλλιτεχνική ὀντότητα, θεωρῶ ὅτι τά ὑπερμεγέθη αὐτά κτίρια τῶν συνχρόνων πόλεων –Βαβέλ, παρά τό ὅτι καί ἐκεῖ τόν πρώτιστο λόγο παίζει ὀ ἀρχιτέκτων, ἐξυπηρετοῦν μόνον  τήν  ἀλαζονία τῶν κρατῶν πού τά ἀνεγείρουν, τήν ἔλλειψη τοῦ μέτρου  καί τήν περιφρόνηση τοῦ ἀτόμου. Ἔτσι  προσωπικά δέν τά συγκαταλέγω στήν  ἀρχιτεκτονική , ὅπως τήν θέλει ἡ προβιομηχανική ἱστορική της διάσταση.

Ἡ εἰσαγωγή αὐτή ἔγινε γιά νά καταλήξω στήν Πάτρα. Διότι ἔχει ἕνα μεγάλο κτιριακό πλοῦτο πού τόν κρύβει συστηματικά. Ἔρχομαι λοιπόν στόν κυρίως λόγο τοῦ σημειώματος αὐτοῦ. Ἐλπίζω ἡ χρονική στιγμή νά εἶναι πιό πρόσφορη, ἀπό ὅτι ἐδῶ καί 20 περίπου χρόνια, πού πρωτοψέλισσα τήν πρόταση αὐτή.  Τήν ἐπαναλαμβάνω καί σήμερα ,χωρίς νά ἔχω πολλές ἐλπίδες πραγματώσεώς της.

Τήν ἵδρυση, δηλαδή, ἑνός Μουσείου Ἀρχιτεκτονικῆς τῆς πόλεως. Χῶροι ὑπάρχουν, π.χ τό παλιό νοσοκομεῖο, ἔστω μία πτέρυγά του, τό ὁποῖο θά μποροῦσε νά χρησιμοποιεῖται συγχρόνως καί γιά ἄλλες πνευματικοῦ περιεχομένου ἐκδηλώσεις ἤ καί γιά ἄλλα μουσεῖα.  Ἀλλά καί παλιοί χῶροι ἐργοστασίων, κ.λπ.

Σχετικά μέ τήν συλλογή τῶν σχεδίων  εἶναι κάτι πού μπορεῖ πολύ εὔκολα νά γίνει. Πολλοί συνάδελφοι ἔχουν ἀναστηλώσει σημαντικά κτίρια. Ἔχουν τίς ἀποτυπώσεις ἕτοιμες ἀλλά καί τήν ἐπανάχρηση τῶν κτιρίων αὐτῶν καί ἔχουν καί γνώση τῆς πρόσφατης καί μερικές φορές τῆς διαχρονικῆς ἱστορίας τοῦ κτιρίου.  Θά μποροῦσαν οἱ συνάδελφοι, ἀφοῦ καθορισθεῖ ἕνα φορμάτ, νά δώσουν τά σχέδια αὐτά μέ τό ὄνομά τους, ὥστε νά διασωθοῦν καί τά ὀνόματα τῶν συγχρόνων ἀρχιτεκτόνων. Καί νά ὑπάρχει καί τμῆμα συγχρόνων σημαντικῶν ἀρχιτεκτονικῶν συνθέσεων. Ὑπάρχουν στό Δημαρχεῖο καί ἱστορικοί χάρτες ἀπό τήν ἐξέλιξη τοῦ σχεδίου τῆς πόλεως, πού θά μποροῦσαν ἄνετα νά ἐκτεθοῦν ἐκεῖ καί πολλά ἄλλα σημαντικά στοιχεῖα, ὅπως ἡ φωτογραφική συλλογή Δωρῆ ἀλλά καί ἄλλες πού ὑπάρχουν.

Θά μποροῦσε νά γίνει σέ χρόνο ρεκόρ, τό μοναδικό στήν Ἑλλάδα, «Μουσεῖο Ἀρχιτεκτονικῆς τῆς πόλεως τῶν Πατρῶν». Ἡ ὕλη πού ὑπάρχει εἶναι τεράστια καί ἕτοιμη. Καί οἱ δυνατότητες ἀπεριοόριστες.

Ἡ ἐπισκεψιμότητα θά ἦταν ἐξασφαλισμένη καί πάρα πολύ μεγάλη. Ὄχι μόνον ἀπό σχολεῖα ἀλλά καί ἀπό Ἕλληνες καί ξένους, μιά καί ἡ Πάτρα στήν περίοδο τῆς ἀκμῆς της ἀλλά καί μέχρι τό μεσοπόλεμο,  ἐνσωματώνει  ὅλες τίς ἀρχιτεκτονικές τάσεις τοῦ εὐρωπαϊκοῦ χώρου.

Σάν ἕνα δεῖγμα παραθέτω, τό σχέδιο τῆς προσόψεως μόνον,  ἑνός ἱστορικοῦ κτιρίου  ἀπό τόν συνάδελφο Ἰω. Πανταζόπουλο. Ἀνάλογα σχέδια ὑπάρχουν πολλά καί ἀπό πολλούς συναδέλφους καί μόνον ἡ πόλις καί ἡ ἱστορία της χάνει μέ τό νά μήν ἐκτίθεται καί διασώζεται , ἡ ἐπί σχεδίου, ἀρχιτεκτονική ἱστορία, τῆς πόλεως. Πού στήν οὐσία  εἶναι καί  ἡ κοινωνική της ἱστορία.

Ἕνα ἱστορικό διατηρητέο κτίριο στήν Μαιζῶνος καί Ἀράτου στό Ν.Δ. ἄκρο τῆς πλ. Ὄλγας, ἰδιοκτησίας σήμερα ΚΤΕΛ Ἀχαΐας, πού χρονολογεῖται ἀπό τό 1840. Ἀποτύπωση καί ἀναστήλωση ἀπό τόν συνάδελφο Ἰ. Πανταζόπουλο. Σύμφωνα μέ τόν Κ. Τριανταφύλλου, τό οἰκόπεδο στόν Ἰω. Μπογδάνο, τό πούλησε ὁ Ἰ. Πόλος τό 1862. Ὁ Ἰω. Μπόγδανος πέθανε τό 1895 καί οἱ κληρονόμοι του τό πούλησαν στόν Ἀλβέρτο Μπίρκφελδ. Στό μέγαρο φιλοξενήθηκε ἀρκετές φορές ὁ Γεώργιος ὁ Α΄. Ἕνα πρώϊμο νεοκλασικό κτίριο ἐξαιρετικά καλά δομημένο, μέ ὀρθολογική διαμόρφωση κατόψεων. Τά κτίρια τῆς περιόδου αὐτῆς προσφέρονται γιά ἔρευνα, ὄχι μόνο ὡς πρός τήν ἀρχιτεκτονική διαμόρφωση κατόψεων καί ὄψεων, ἀλλά καί ὡς πρός τήν στατική τους συγκρότηση, ἀλλά καί τήν πρόνοια ὡς πρός τόν ὑδροφόρο ὁρίζοντα τοῦ περιβάλλοντος χώρου. Εἶναι σίγουρα ἔργο πολύ καλοῦ ἀρχιτέκτονος.