Πάτρα, Μουσεῖα. Εἶδος ἐν ἀνεπαρκείᾳ

Ὑπό Χαρᾶς Παπαδάτου – Γιαννοπούλου,  Ἀρχιτέκτονος
Δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα Πελοπόννησος στίς 2-12-2019

Τά μουσεῖα εἶναι χῶροι  συλλογικῆς ἱστορικῆς μνήμης καί κυρίως δηλώνουν τό ἐνδιαφέρον τῶν τοπικῶν κοινωνιῶν γιά τήν διατήρηση καί προώθηση τῆς συλλογικῆς τους αὐτογνωσίας. Σάν τέτοια εἶναι συγχρόνως καί σημαντικά ἐκπαιδευτικά κέντρα. Δυστυχῶς στήν Πάτρα τό ἔλλειμμα αὐτό εἶναι πολύ μεγάλο καί χαίρομαι πού ἡ Ἑταιρεία Ἀχαϊκῶν Σπουδῶν εὐαισθητοποιήθηκε ὡς πρός τό κεφαλαιῶδες αὐτό θέμα.

Τό ἔλλειμμα αὐτό ἔχει ἐντοπισθεῖ ἀπό πολύ παλιά,  στίς διάφορες κατά καιρούς μελέτες πού ἔγιναν γιά τήν Πάτρα ἀπό τήν δεκαετία τοῦ 80, καί ὑπῆρξαν καί συγκεκριμμένες προτάσεις. Ἄν ρίξει κανείς μιά ματιά στήν ὑπό διεύρυνση ἱστοσελίδα museumfinder.gr, ἡ ὁποία καταγράφει τά μουσεία τῆς Ἑλλάδας, θά δοῦμε μέ ἔκπληξη ὅτι  ἡ Πάτρα καί ὁ Νομός γενικῶς ὑστεροῦν πολύ ἔναντι ἄλλων μικροτέρων περιοχῶν. Βλέπουμε π.χ. ὅτι ἡ Κέρκυρα ἀριθμεῖ 20 μουσεῖα, ἡ Λευκάδα 19, τά Γιάννενα 16,  κ.λπ.

Ἡ  Πάτρα ἀριθμεῖ 4: Ἀρχαιολογικό, Μουσεῖο Τύπου, Μουσεῖο Λαϊκῆς Τέχνης τοῦ Δήμου Πατρέων, Ἱστορικό καί Ἐθνολογικό Μουσεῖο Πάτρας, πού ἑδρεύει σέ ὄροφο τοῦ Μεγάρου Λόγου καί Τέχνης καί εἶναι  ἀποτέλεσμα τῆς συγκινητικῆς προσπάθειας εὐαρίθμων πολιτῶν. Ἐδῶ θά προσέθετα καί τή Στέγη  Γραμμάτων Κωστῆ Παλαμᾶ, ὡς μουσειακό χῶρο ἀλλά καί μέ διάσταση Ἱστορικοῦ ἀρχείου. Ὑπάρχουν καί μουσεῖα τοῦ Πανεπιστημίου, πού ὅμως δέν ἔχουν στήν οὐσία ἄμεση σχέση μέ τήν πόλη, ὅπως: Βοτανικό Μουσεῖο, Ζωολογικό Μουσεῖο καί Μουσεῖο Ἐπιστημῶν καί Τεχνολογίας (ΜΕΤ).

Ἡ ἔκπληξη εἶναι μεγαλύτερη ὅταν κανείς γνωρίζει τήν μεγάλη ἱστορία τῆς περιοχῆς, τόσον στήν ἀρχαιότητα ὅσο καί στήν νεότερη ἐποχή. Δέν θά προσπαθήσω νά κάνω σύγκριση μέ τίς ἀντίστοιχες ἐγκαταστάσεις μιᾶς ἀνάλογης πληθυσμιακά πόλεως τῆς Εὐρώπης. Τό ἔκανα παλαιότερα καί ἔπαθα κατάθλιψη.

Σχετικά λοιπόν μέ τήν Πάτρα:  Εἰδικά γιά τό θέμα αὐτό ὑπῆρξαν προτάσεις στίς Μελέτες ΕΠΑ (δεκαετία 1980), στήν Μελέτη γιά τό Ἱστορικό Κέντρο (1997), στήν μελέτη γιά τόν Προσδιορισμό Ὑποδομῆς Πολιτιστικῶν Δραστηριοτήτων τοῦ Δήμου (2001), στόν Φάκελο γιά τήν Πολιτιστική Πρωτεύουσα (2001), ὅλες μελέτες κατ΄ ἀνάθεσιν τοῦ Δήμου Πατρέων καί προσωπικά στήν Μελέτη γιά τήν Παραλιακή ζώνη καί τήν ὀργάνωση τοῦ Πάρκου τῆς Ἀκτῆς Δυμαίων κατ΄ ἀνάθεσιν τοῦ Λιμενικοῦ Ταμείου Πατρῶν (2002).

Θά ἀρχίσω μέ τήν πρόταση τοῦ ἀρχαιολόγου κ. Μ. Πετρόπουλου, πού ἀναλυτικά ὑπεβλήθη στό Ὑπουργεῖο καί  ἔγινε ὅταν καταρτίζαμε τόν Φάκελο γιά τήν Πολιτιστική Πρωτεύουσα τό 2001, ἐν΄ ὄψει τῆς ἀνεγέρσεως τοῦ Νέου Ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου Πατρῶν. Στό παλαιό Μουσεῖο (πλ. Ὄλγας) νά γίνει Μουσεῖο τῆς πόλεως Πατρῶν, δηλαδή νά ἐκτίθενται ἀρχαιολογικά καί ἱστορικά στοιχεῖα, ὥστε νά ἔχει κανείς παραστατικά τήν διαχρονική ἱστορία τῆς πόλεως, σέ δύο τουλάχισον γλῶσσες. Πρῶτον γιά νά γίνει ἕνα μουσεῖο, ὅπως ἔχουν ὅλες οἱ πόλεις στό ἐξωτερικό καί δεύτερον γιά νά μήν πάψει νά ἰσχύει ὁ ὅρος τοῦ διαθέτη, ὅτι «τό κτήριο θά λειτουργεῖ  ὡς Μουσεῖο», διαφορετικά ἐπιστρέφει στούς κληρονόμους του καί σέ περίπτωση μή ὑπαρχόντων κληρονόμων στό Δῆμο Πατρέων». Μιά ἐξαιρετική  ἰδέα πού βέβαια δέν ἔγινε πράξη ποτέ. Ἄς ἐλπίσουμε ὅτι θά γίνει σήμερα σέ ἄλλο χῶρο πλέον.

Ὥς πρός τά θεματικά μουσεῖα θά ἀναφερθῶ στά σπουδαιότερα.

Ὑπάρχει τό Νέο ἀρχαιολογικό Μουσεῖο. Ἀλλά δέν βλέπω πουθενά στόν ὁρίζοντα νά ἀκούγεται τό Μουσεῖο βυζαντινῆς Τέχνης καί ἔκθεσης βυζαντινῶν ψηφιδωτῶν, πού προτάθηκε στά πλαίσια πάντα τοῦ Φακέλου τῆς Πολιτιστικῆς Πρωτεύουσας, ὅπου συνεργαστήκαμε μέ τήν ἀείμνηστη πλέον Μυρτώ Γεωργοπούλου, γιά τήν χωροθέτηση του, στόν 1ο ὄροφο τῆς πτέρυγας Γιαννοπούλου, τοῦ Παλαιοῦ Νοσοκομείου καί εἶχαν γίνει καί  ἀναλυτικές μελέτες γιά αὐτό. Εἶναι γνωστόν ὅτι ἡ Πάτρα διαθέτει μεγάλο ἀριθμό βυζαντινῶν ψηφιδωτῶν πού τώρα καθεύδουν ἐν εἰρήνῃ, σέ κάποια ἀποθήκη.

Ἱστορικό καί Ἐθνολογικο Μουσεῖο. Θά ἐπίστευε κανείς ὅτι στήν Πάτρα  θά ὑπῆρχε τό μεγαλύτερο μουσεῖο τῆς Ἑλλάδας. Μιά καί ἡ πόλις συνδέθηκε ἄρρηκτα μέ τήν ἔναρξη τοῦ Ἀπελευθερωτικοῦ Ἀγῶνα. Ἡ διαθέσιμη ὕλη ἀμέτρητη καί ἡ σπουδαιότητά της καταλυτική γιά τήν ἱστορική  μας πορεία καί ταυτότητα. Ἡ στήλη στήν πλ. Ἁγ. Γεωργίου εἶναι πολύ φτωχή γιά ἕνα τόσο μεγάλο γεγονός. Καί ἡ μικρή συλλογή πού ἀπαρτίζει τό σημερινό Ἱστορικό καί Ἐθνολογικο Μουσεῖο, ἀπό τό ἐνδιαφέρον ὀλίγων συμπολιτῶν πού τό διατηροῦν, εἶναι ἁπλῶς ἐνδεικτική τοῦ μεγάλου θέματος.

Ναυτικό Μουσεῖο καί  Μουσεῖο Ἱστορίας Λιμένος Πατρῶν, σέ χῶρο τοῦ Λιμενικοῦ Ταμείου. Ἡ ἀνάδειξη τῆς Πάτρας ἀπό τήν ἀρχαιότητα, ὅπως συνήθως λέγεται καί εἶναι ἀλήθεια συνδέεται μέ τό λιμάνι της. Διό καί ἐπαναλαμβάνω παλαιότερη πρότασή μου, γιά τήν ἵδρυση τοῦ μουσείου αὐτοῦ. Καί ἐδῶ ἡ διαθέσιμη ὕλη εἶναι μεγάλη καί ἐντυπωσιακή ἀπό τίς διάφορες ἱστορικές περιόδους. Πρό τριετίας περίπου ὁ οἷκος Sotheby’s τοῦ Λονδίνου ἐξέθεσε σέ πλειστηριασμό ἕναν καταπληκτικό πίνακα τοῦ Βολανάκη μέ θέμα τό λιμάνι τῆς Πάτρας. Ἡ θέα ἦταν ἀπό βορρᾶ. Τόν πίνακα αὐτό δέν ἔπρεπε νά χάσει ὁ Δῆμος.

Μουσεῖο Σύγχρονης Τέχνης, Πινακοθήκη, μόνιμη δηλαδή ἔκθεση τῶν πολλῶν ζωγραφικῶν πινάκων πού ἔχει στήν διάθεσή του ὁ Δῆμος (σέ ἀποθῆκες βεβαίως). Ἀλλά καί γλυπτῶν. Ἡ πόλις ἔχει πολλούς καί σημαντικούς γλύπτες, μεγάλης καλλιτεχνικῆς ἐμβελείας, πού τώρα δέν τούς ξέρει κανένας. Αὐτό θά μποροῦσε νά στεγασθεῖ στό ἰσόγειο τοῦ σημερινοῦ κτιρίου τοῦ Δημαρχείου, μόλις μεταφερθοῦν οἱ ὑπηρεσίες πού στεγάζονται τώρα ἀλλοῦ καί ἀφοῦ ἀποξηλωθοῦν  ὅλες οἱ πανάσχημες κατασκευές, καί ἀποκαλυφθεῖ τό  ὑψηλῆς αἰσθητικῆς  αὐτό κτίριο.

Μουσεῖο ἀρχιτεκτονικῆς κληρονομιᾶς. Μιά πόλη πού ἔφθασε σέ τέτοια μεγάλη οἰκονομική ἀκμή καί αὐτό ἀντικατοπτρίσθηκε στήν ἀρχιτεκτονική της μέ ἐπιρροές ἀπό ὅλη τήν Εὐρώπη, δέν μπορεῖ νά μήν ἔχει ἕνα τέτοιο μουσεῖο, πού θά δροῦσε καί ὡς ἐκπαιδευτικό κέντρο στό χῶρο τῆς ἀρχιτεκτονικῆς. Ἡ ὕλη εἶναι ἕτοιμη μιά καί πολλοί συνάδελφοι ἔχουν ἤδη ἀναστηλώσει σημαντικά κτίρια καί ἔχουν τίς ἀποτυπώσεις ἕτοιμες, ἀλλά καί τήν ἐπανάχρησή τους. Ἐκτός αὐτῶν ὑπάρχει ἀρχειακό ὑλικό, φωτογραφικό ὑλικό καί πολλές ἐκδόσεις τῆς ἀρχιτεκτονική καί πολεοδομίας τῆς πόλεως τῶν δύο τελευταίων αἰώνων

Τεχνολογικό Μουσείο (στίς ἐγκαταστάσεις τοῦ Λαδόπουλου), ἤ Μουσεῖο βιομηχανικῆς κληρονομιᾶς. Ἡ πόλις πού συνδέθηκε μέ τήν μεγαλύτερη βιομηχανική καί βιοτεχνική παραγωγή, μετά τήν ἀπελευθέρωση,  δέν δικαιολογεῖται νά μήν ἔχει ἕνα τέτοιο μουσεῖο. Καί μάλιστα ὅταν ὁλόκληροι χῶροι στά ἐγκαταλελειμμένα ἐργοστάσια, μέ σημαντικές μηχανολογικές ἐγκαταστάσεις ὑπάρχουν ἀκόμη καί περιμένουν κάποιος νά τίς προσέξει. Στά πλαίσια αὐτά (χῶρος ὑπάρχει) θά μποροῦσε νά γίνει ὄχι μόνο ἔκθεση παλαιῶν μηχανημάτων ἀλλά καί ἀναβίωση ὁρισμένων παραδοσιακῶν βιοτεχνικῶν δραστηριοτήτων ὅπως ἡ κατασκευή τῶν κέρινων αὐγῶν γιά τό καρναβάλι, ἀκόμη καί ἡ κατασκευή τῶν λουκουμιῶν, κ.ἄ. Οἱ προτάσεις εἶναι πολλές πού ἔχουν σχέση μέ τό βιομηχανικό καί βιοτεχνικό παρελθόν τῆς πόλεως καί θά μποροῦσαν μέσα ἀπό μιά ἄλλη σκοπιά νά προσφέρουν μεγάλα οἰκονομικά ὀφέλη.

Μουσεῖο χριστιανικῆς τέχνης, καί Μουσεῖο Ἱστορικών διαδρομῶν Ἁγ. Ἀνδρέου, στίς Ἀποθῆκες Βουρλούμη. Ἐκθέσεις χειρογράφων, εἰκονογραφία, σύνδεση μέ τίς πόλεις πού ἵδρυσε ἐκκλησίες γιά πρώτη φορά, βιβλιοθῆκες, χῶροι ἐκπαιδευτικοί, συνεδρίων κ.λπ. Ἄν σκεφθεῖ κανείς τί ἔχουν δημιουργήσει οἱ Καθολικοί λόγω τοῦ θανάτου τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου στήν Ρώμη, κάτι πού δέν εἶναι καί βέβαιον, μελαγχολεῖ συγχρόνως μέ τό τίποτε πού ὑπάρχει στήν Πάτρα, πού ἀποδεδειγμένα ἐδῶ μαρτύρησε ὁ Ἀπόστολος Ἀνδρέας.

Οἱ προτάσεις εἶναι ἀκόμη πολλές καί σημαντικές γιά τήν Πάτρα, ὅπως Μουσεῖο Οἴνου στίς ἐγκαταστάσεις τῆς Ἀχάϊα Κλάους, Ὑπαίθριο Μουσείο παλαιῶν μηχανῶν ΟΣΕ (σε χῶρο ΟΣΕ –σταθμός Ἁγ. Διονυσίου, Καρναβαλικό Μουσεῖο, Μουσεῖο Καραγκιόζη, Χῶροι στεγάσεως ἰδιωτικῶν συλλογῶν καί πολλά ἄλλα. Ἀλλά ὁ χῶρος τῆς ἐφημερίδας εἶναι πεπερασμένος καί σταματάω ἐδῶ.

Ἡ στέγαση τῶν ἐγκαταστάσεων αὐτῶν θά μποροῦσαν νά γίνουν σέ  παραδοσιακά κτί­ρια, ἤ σέ κτίρια παλαιῶν βιομηχανιῶν. Δέν εἶναι δύσκολη ἡ ἐξεύρεση τῶν καταλλήλων χώρων. Ἡ Πάτρα ἔχει ἕνα μεγάλο ἀνεκμετάλλευτο κτιριακό πλοῦτο, πού καθεύδει καί αὐτός.

Περιττό νά ἀναφέρω πόσους ἐπισκέπτες θά μποροῦσαν ὅλα αὐτά τά μουσεῖα νά προσελκύσουν ἐντός καί ἐκτός Ἑλλάδος, πόσο μεγάλο οἰκονομικό ὄφελος θά εἶχε ἡ πόλις ἀπό μία αὐξημένη τουριστική κίνηση, πόσες μεγάλες διοργανώσεις μποροῦσαν νά γίνουν καί φυσικά πόσες θέσεις ἐργασίας θά μποροῦσαν νά δημιουργηθοῦν γιά τά νέα παιδιά, πού τώρα ἔχουν μόνον μία διέξοδο, νά γίνουν γκαρσόνια.