Ἀπώλεια κοινοχρήστων χώρων, μιά ἱστορία νομοθετικῆς ἀβελτηρίας.

Τό ἄρθρο δημοσεύθηκε στήν ἐφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ στίς 4 Ίουλίου 2020

Γράφω τά λίγα αὐτά λόγια βλέποντας τήν κινητοποίηση τῶν πολιτῶν γιά τήν διάσωση τῶν Κοινοχρήστων Χώρων, καί νά συμφωνήσω μαζί τους, γνωρίζοντας, δυστυχῶς τό θέμα, πολύ καλά.

Πρός ἐνημέρωσιν, θά πρέπει νά τονίσουμε ὅτι στήν Ἑλλάδα πολεοδομοῦμε σέ ἰδιωτική γῆ καί αὐτό σημαίνει ὅτι, οἱ ὅποιες ρυμοτομήσεις οἰκοπέδων ἤ κοινόχρηστων χώρων, πρέπει νά ἀπαλλοτριώνονται, νά πληρώνονται δηλαδή ἀπό τόν Δῆμο, ἀλλιῶς δέν μποροῦν νά ἀνοίξουν δρόμοι, πλατεῖες καί λοιποί χῶροι κοινῆς ὠφελείας. Ἀλλά καί οὔτε νά χτίσουν αὐτοί πού δέν ἔχουν διανοιγμένο δρόμο. Ρυμοτομικό Σχέδιο σημαίνει κόστος σύμφωνα μέ τήν ἄκριτη στό θέμα αὐτό νομοθεσία μας.

Στήν δεκαετία τοῦ 1970 ἔγιναν τέσσερις ἐπεκτάσεις τοῦ Σχεδίου. Τό παλαιό Σχέδιο εἶχε ἔκταση 4.000 στρέμ. καί τό 1979 ἔφθασε τά 17.200 στρέμ δηλαδή αὐξηθηκε πάνω 330% ὅταν ὁ πληθυσμός μόνο κατά 120%. Ὁ Δῆμος δέχτηκε τέτοιες ἐπεκτάσεις γνωρίζοντας τά τεράστια οἰκονομικά προβλήματα πού δημιουργοῦνται. Καί δέχθηκε καί τήν αὔξηση τῶν ὅρων Δομήσεως στήν δεκαετία τοῦ 1960 στό παλιό σχέδιο γιά νά βλέπουμε τώρα αὐτά πού βλέπουμε. Μετά ἔβαλε καί ἡ δικτατορία τό χεράκι της. Εἶχε ἀρχίσει ἠ ἀντιπαροχή καί ἐμπορευματοποίηση, σέ ὅλη βέβαια τήν Ἑλλάδα, μέ ἀκατάσχετη ὁρμή.

Σχετικά ὅμως μέ τίς πλατεῖες, ἀφοῦ ὁ Δῆμος ἦταν συμμέτοχος τῶν ἐπεκτάσεων αὐτῶν, θά ἔπρεπε ἀπό τό 1971 καί μετά νά ἐντάσσει στό ἐτήσιο πρόγραμμα τῶν ἔργων του τήν ἀπαλλοτρίωση τουλάχιστον 2-3 πλατειῶν. Δέν ἦταν δά καί χιλιάδες. Εἶναι καταγεγραμμένες καί μποροῦμε ἄνετα νά τίς μετρήσουμε. Ἄν τό ἔκανε, τώρα, θά εἶχαν διασωθεῖ οἱ πλατεῖες καί δέν θά ἔτρεχε ὁ κόσμος, μέ τό δίκαιο του, νά σώσει τά αὐτονόητα.

Ἡ ἐπί ἔτη ἐνασχόλησή μου μέ τίς πολεοδομικές μελέτες μοῦ ἐνίσχυσαν τήν πεποίθηση ὅτι ἡ νο­μο­θεσία τόσον πρίν ὅσο καί μετά τήν θέσπιση τῶν εἰσφορῶν γῆς γιά τήν κάλυψη τῶν ἀναγκαίων Κοινοχρήστων καί Κοι­νωφελῶν Χώρων, ἦ­ταν ὄχι μόνον ἀτελής ἀλλά καί κοντόφθαλμη. Ἰδίως ὅμως ἄδικη ἔναντι τῶν πολιτῶν. Ἄλλους ἔσωζε κυριολεκτικά καί ἄλλους τούς κατέστρεφε μιά καί ἡ ἀδυναμία τοῦ Δήμου νά διανοίξει (πληρώσει) τούς δρόμους καί πλατεῖες στήν οὐσία κατέληγε γιά πολλούς ἀνθρώπους στήν δήμευση τῶν ἰδιοκτησιῶν τους. Τό ἐρώτημα εἶναι ἅν ὑπάρχει λύση δεδομένου τοῦ ὑψηλοῦ κόστους τῶν ἀπαλλοτριώσεων. Ἡ προσεκτική προσέγγιση τοῦ θέμα­τος μέ ὁδήγησε στό ὅτι ὑπάρχει λύση ἐπω­φελής γιά ὅλους. Ἐπειδή τό θέμα εἶναι πολύπλοκο θά ἀναφέρω μόνο τήν κεντρική ἰδέα.

Τό 1991 δημοσίευσα μιά πρόταση σχεδια­σμοῦ, πού ἀποτέλεσε θέμα ἐρευνητικοῦ προγράμματος πού μοῦ ἀνατέθηκε ἀπό τό ΤΕ – Τμῆ­μα Δυτικῆς Ἑλλάδας τό 1992. Ἡ παραπάνω πρόταση, μέ ἐφαρμογή τῆς μεθόδου πού πρότεινα, ἔγινε σέ τρεῖς ὑπό ἔνταξιν τότε περιοχές γιά τίς ὁποῖες ὑπῆρχαν τοπογραφικά ὑπόβαθρα: Τά ἀποτελέσματα ὑπῆρξαν, ἐν τῇ πράξει πλέον, ἄκρως ἐνθαρρυντικά. Στήν παρου­σία­ση τοῦ ἐρευνητικοῦ προγράμματος κλήθηκε καί ἦρθε ἐκπρόσωπος τοῦ Ὑπουργείου. Ἀποτέ­λε­σμα τοῦ ἐνδι­α­φέροντος ἦταν νά νομοθετηθεῖ μία ἀπό τίς προτάσεις τῆς προτεινομένης μεθό­δου. Αὐτή πού δίνει τήν δυνατότητα ὁ Συντελεστής Δομήσεως (Σ.Δ.) τοῦ ρυμοτομουμένου τμήματος οἰκοπέδου νά προστίθεται στόν Σ.Δ. τοῦ ἀρχικοῦ οἰ­κο­πέδου μέ τούς περιορισμούς πού ἐτίθεντο τότε σχετικά μέ τήν Μεταφορά Συντελεστοῦ. Ἡ πρόταση περιελήφθη στόν Ν. 2145/93 (ΦΕΚ 88 Α’), ἄρθρο 43. (ἐπί τῆς τότε οἰκουμενικῆς κυβερνήσεως).

Ἁλλά, ὅμως, δέν μακρο­ημέ­ρευσε, μιά καί ἡ εὐαισθησία τοῦ κράτους ἔναντι τῶν πολιτῶν ὑπῆρξε σχεδόν πάντα ἀπαράδεκτη. Βέβαια τό θανάσιμο λάθος μου ἦταν ὅτι ἡ μέθοδος μου, βασιζόταν σέ μικρές μεταφορές Σ.Δ. πού γινόταν δωρεάν γιά τούς πολίτες. Κάτι πού τότε γινόταν ἀλλιῶς!.  Μέ βάση τήν νομοθετική αὐτή ρύθμιση ὁ Δῆμος μοῦ ἀνέθεσε δύο μελέτες.

Ἡ πρώτη τό 1993 μέ τίτλο: «Πολεοδόμηση τοῦ Κέντρου Ἀρκτικοῦ Τομέα σύμφωνα μέ τίς Διατάξεις τοῦ Γενικοῦ Πολεοδομικοῦ Σχεδίου Πατρῶν καί διευρεύνηση ἐφαρμογῆς Κοινωνικοῦ συντελεστῆ σέ αὐτόν, καθώς καί στά ἀραιοδομημένα τμήματα τῶν ἐπεκτάσεων πού ἔχουν ὁλοκληρωθεῖ οἱ Πράξεις Ἐφαρμογῆς».

Ἡ δεύτερη τό 1997 μέ τίτλο «Μεταφορά συντελεστοῦ δομήσεως, στά πλαίσια τοῦ Πο.Σ.Πα.», ἀφορᾶ διερεύνη­ση ἀντιμετωπίσεως τῶν ἐλλειμμάτων στό σύνολο τῆς ἐκτάσεως τοῦ Πολεοδομικοῦ Συγκροτήματος Πατρῶν.

Στήν πρώτη περίπτωση, ἡ πολεοδομήση τοῦ Κέντρου Ἀρκτικοῦ Τομέα, ὁλοκληρώθηκε χωρίς ἐλλείμματα, τόσον γιά τούς κατοίκους ὅσον καί γιά τόν Δῆμο, ὁ ὁποῖος ὄχι μόνον δέν εἶχε οἰκονομικές ὑποχρεώσεις ἀλλα εἶχε καί ὄφελος. Ἡ μελέτη γιά κάποιο λόγο δέν ὑλοποιήθηκε.

Στό δεύτερο σκέλος τῆς μελέτης, στίς περιοχές πού ἐντάχθηκαν τήν δεκαετία τοῦ 1980 στό Σχέδιο, ἡ ἐφαρμογή μεθόδου εἶχε σάν ἀποτέλεσμα τά 2.434.722.600,00 δρχ. ἐλλείμματα γιά τόν Δῆμο νά μειωθοῦν σέ 114.722.600,00 δρχ., δηλαδή κατά 95,3%. Σχεδόν στό σύνολό τους οἱ κάτοικοι ἀποζημιωνόταν ἀμέσως καί ὁ Δῆμος δέν χρειαζόταν νά πληρώσει σχεδόν τίποτε γιά τήν διάνοιξη δρόμων καί πλατειῶν καί λοιπῶν Κοινόχρηστων χώρων. Ὁ Δῆμος ζήτησε ἀπό τό ὑπουργεῖο νά γίνει ἡ ἐφαρμογή τῆς μεθόδου αὐτῆς συνολικά σέ κάθε πράξη ἐφαρμογῆς. Μιά πολύ γρήγορη διαδικασία τήν ὁποία στήν οὐσία εἶχα ἕτοιμη. Καί πήγαμε γιά αὐτό στό Ὑπουργεῖο στήν Ἀθήνα. Ἀλλά ἀρνήθηκαν ἐμφαντικά.

Ἀρνήθηκαν δηλαδή τήν λύση ἑνός τεράστιου προβλήματος τόσον γιά τόν κόσμο, πού ταλαιπωροῦταν τραγικά ὅσο καί γιά τούς Δήμους, πού θά τούς ἔλυναν ἕνα τεράστιο οἰκονομικό βάρος. Ζήτω τό Ἑλληνικό κράτος. Ἄς μήν ἀποροῦμε γιατί πέσαμε σέ μνημόνια γιά νά ἔρχονται, διάφοροι 10ης κατηγορίας ὑπαλληλίσκοι τῶν Βρυξελλῶν, νά μᾶς κουνοῦν τό δάχτυλο. Βέβαια ὑπῆρχε καί ἡ δυνατότητα νά ἐφαρμοσθεῖ ἡ μέθοδος μεμονωμένα μέ τήν παροχή τίτλου στούς ἰδιοκτῆτες. Ἀλλά ὁ Δῆμος γιά κάποιο λόγο δέν προχώρησε στήν λύση αὐτή.

Καί ἔτσι μείναμε μέ τά ἐλλείμματα, τίς ἀδιάνοικτες πλατείες, τούς ἀδιάνοικτους δρόμους καί μέ τήν, γιά ὅσους δέν ξέρουν τό θέμα, ἀσύλληπτη ταλαιπωρία τῶν πολιτῶν, ὅσων εἶχαν τήν ἀτυχία νά ρυμοτομεῖται ἡ ἰδιοκτησία τους χωρίς προοπτική τακτοποιήσεώς τους καί δέν βλέπουν τέλος στόν γολγοθά τους. Κυρίως ὅμως ἀκυρώθηκε στήν πράξη ἡ ἀναπτυξιακή διάσταση τῶν μελετῶν, εἰς βάρος βέβαια γενικῶς τῆς πόλεως.  Φυσικά καί τώρα θά μποροῦσαν νά γίνουν πολλά, ἄν κάποιος θέλει καί μπορεῖ καί δέν ἔχει ἀντίρρηση νά στρωθεῖ στήν δουλειά.

(Τίς μελέτες ἀναλυτικά γιά ὅποιον ἐπιθυμεῖ θά τίς βρεῖ στό βιβλίο μου Πατρώ, (Κεφ. Ε΄ Ἐλλείμματα).