Ὁ Καποδίστριας ἑνώνει γιά πρώτη φορά ὅλη τήν Ἑλλάδα κατά τῶν Τούρκων. Λευκάδα 1807.
Τό ἄρθρο δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ τῶν Πατρῶν, στίς 5.4.2021
Τά Ἑπτάνησα δέν κατακτήθηκαν ἀπό τούς Τούρκους, ἐκτός τῆς Λευκάδας, πού τούς ὑπέστη γιά 200 χρόνια. Ὁ λόγος ἦταν ἡ ἐγγύτητα τού νησιοῦ πρός τήν στερεά καί ἡ δυνατότητα αὐτοῦ, πού θά τό κατεῖχε, νά ἐλέγχει στεριά καί θάλασσα. Οἱ Τοῦρκοι κατάφεραν μέ τήν κατάκτηση τοῦ νησιοῦ νά ἔχουν τήν δυνατότητα αὐτή καί μετέτρεψαν τό φρούριο του σέ «ἀπαισία φωλεά πειρατῶν», πού καταλήστευαν καί κατατρομοκρατοῦσαν τήν ναυσιπλοϊα τῆς ἐποχῆς. Ὅταν ἡ Ἑνωμένη Εὐρώπη τό 1684, ὑπό τον Μοροζίνη, κήρυξε τόν πόλεμο κατά τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, οἱ ἐπιχειρήσεις ἄρχισαν ἀπό τό στρατηγικό αὐτό σημεῖο, τήν Λευκάδα. Ἡ ἀπελευθέρωσή της σήμανε καί τήν ἀπελευθέρωση τῆς δυτικῆς Στερεᾶς καί σέ λίγο τῆς Πελοποννήσου καί φυσικά καί τῆς Πάτρας. Ἔκτοτε οἱ Τοῦρκοι προσπάθησαν πολλές φορές νά ξαναπάρουν τήν Λευκάδα.
Ἕνα ἀπό τά σοβαρότερα πολεμικά ἐπεισόδια πρίν τό 1821, διαδραματίζεται κατά τήν διάρκεια τοῦ πρώτου ἠμιαυτόνομου ἑλληνικοῦ κρατιδίου, τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας (1800-1807), ὑπό τήν προστασία τῆς Ρωσίας. Στά πλαίσια τοῦ κράτους αὐτοῦ ὁ Καποδίστριας εἰσέρχεται στήν πολιτική. Ἀπό τό 1801 καταλαμβάνει σημαντικές θέσεις στήν διοίκηση τῆς Ἐπτανήσου Πολιτείας, ὅπου καταφαίνεται ἡ μεγάλη του διοικητική του ἰκανότητα καί ἡ ἀποτελεσματικότητά του. Μετά τήν ἐπιδείνωση τῶν σχέσεων Ρωσίας καί Τουρκίας, ἀναπτερώνονται οἱ ἐλπίδες τοῦ ἐπικίνδυνου Ἀλῆ Πασᾶς γιά τήν κατάληψη τῆς Λευκάδας. Ἀπό τό 1806 προετοιμάζεται γιά ἐπίθεση κατά τοῦ νησιοῦ δηλαδή ἐπίθεση κατά τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας καί κατ’ ἐπέκτασιν ἐναντίον τῆς Ρωσίας. Ζήτησε μάλιστα βοήθεια ἀπό τόν Ναπολέοντα. Ὁ Ναπολέων τοῦ ἔστειλε 40 πυροβολητές καί δύο ἀνωτάτους ἀξιωματικούς. Ὁ Ἀλῆ Πασᾶς εἶχε συγκεντρώσει 7.000 Ἀλβανούς στήν περιοχή τῆς Ἅρτας γιά τό σκοπό αὐτό. Ἀρχίζουν ἑκτέρωθεν μεγάλες προετοιμασίες καί κυρίως ἡ κατασκευή ὀχυρωματικῶν ἔργων.
Στό νησί ἐντοπίζονται ὅλες οἱ πιθανές θέσεις, σέ ὅλο τό νησί, πού θά μποροῦσε νά χτυπήσει ὁ Ἀλῆ Πασᾶς καί δημιουργοῦνται ντόπιες φρουρές. Ἐπίσης φρυκτωρίες (ὅπως στήν ἀρχαιότητα) μέ τίς ὁποίες συνδέθηκε ἡ πόλις καί τά χωριά γιά νά συνεννοοῦνται γρήγορα μεταξύ τους, μέ ἀναλυτικές τοπογραφικές θέσεις καί ὁδηγίες, ὅπως βλέπουμε σέ ἔγγραφο στό Ἀρχειοφυλακεῖο Λευκάδας. Ὑπῆρξε γενική κινητοποίηση. Τό νησί βρισκόταν μπροστά σέ γενική ἐξολόθρευση, διότι ὁ Ἀλῆς ἀπειλοῦσε ὅτι δέν ἀφήσει οὔτε «παιδί στήν κοιλιά». Ἀπό τήν πλευρά τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ, ἄρχισαν καί πολλές ἐπιθετικές ἐνέργειες, πού οἱ κάτοικοι τόσον τοῦ νησιοῦ ὅσον καί οἱ ἀρματωλοί τῆς Στερεᾶς ἀντέκρουαν μέ συντονισμένες ἐνέργειες. Κυρίως ὁ Κίτσος Μπότσαρης καί ὁ Κατσαντώνης, σέ συνεννόηση μέ τήν Ἑπτάνησο Πολιτεία, ἀναγκάζουν τόν Ἀλῆ Πασᾶ νά ἀποσύρει περίπου 4.000 ἄνδρες γιά νά τούς ἀποκρούσει. Οἰ πολεμικές ἐνέργειες τοῦ Ἀλῆ ἀναπτύσσοντσι τόσο στήν ἔναντι Στερεά ὅσο καί στήν εἴσοδο τῆς Λευκάδας στό φρούριο Τεκέ, πού ἔφθασαν 1.000 Ἀλβανοί. Ἀπό δέ τό Φρούριο τοῦ Ἀγ. Γεωργίου (ἀπέναντι ἀπό τήν Λυγιά) πού κατασκεύασε, βομβαρδίζει ἀκαταύπαυστα τό νησί καί κυρίως τό μικρό φρούριο Ἀλέξανδρος
Ἐπειδή τά πράγματα γινόταν ὅλο καί πιό σοβαρά ἡ Ἑπτάνησος Πολιτεία στίς 21 Μαϊου τοῦ 1807, ἀπεφάσισε νά στείλει στήν Λευκάδα τόν Ἰωάννη Καποδίστρια, ὡς Ἔκτακτο ἐπίτροπο τῆς Κυβερνήσεως μέ συνεργάτη του τόν Ἰγνάτιο Οὐγκροβλαχίας, πρώην Ἐπίσκοπο Ἄρτης, ὁ ὁποῖος κατέφθασε στήν Λευκάδα ἡγούμενος σώματος Σουλιωτῶν. Συνοδευόνταν ἐπίσης ἀπό τόν γάλλο μηχανικό Μισσώ, πού ἦταν στήν ὑπηρεσία τῆς Ρωσίας. Στόν Καποδίστρια ἡ κεντρική διοίκηση τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας δίνει ἔκτακτες ἐξουσίες. Ἦταν δηλαδή ὁ Κυβερνήτης πού ἀποφάσιζε γιά ὅλα. Εἶχει φθάσει ἤδη Ρωσική φρεγάτα καί 4 λόχοι Σουλιωτῶν πού εἶχαν ἐσωματωθεῖ στόν ἑπτανησιακό στρατό. Μέ τήν ἀνακήρυξη τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας, ὡς ἡμιαυτόνομου κράτους τό 1800, συστάθηκε στρατός σέ ὅλα τά νησιά. Στήν Κέρκυρα κυρίως ἐκπαιδευθήκανε καί οἱ κατά καιρούς ἁρματωλοί πού κατέφευγαν κυνηγημένοι ἀπό τούς Τούρκους στήν Ἑπτάνησο, στό μόνο ἐλεύθερο ἑλληνικό ἔδαφος. Ἡ περίπτωση μέ τόν Ἀλῆ Πασᾶ ἦταν ἀπό ἐξωτερικῆς πολιτικῆς δύσκολη καί εὔθραυστη, ἐξ΄ αἰτίας τῶν ἰσορροπιῶν πού ἔπρεπε νά διατηρηθοῦν λόγω τῆς ἐμπλοκῆς στόν εὐρωπαϊκό χῶρο τῶν μεγάλων δυνάμεων τῆς ἐποχῆς. Ἡ θητεία τοῦ Καποδίστρια στήν προκειμένη περίπτωση εἶναι στήν οὐσία ἡ προεικόνιση τῆς μετέπειτα θητείας του ὡς Κυβερνήτου τῆς ἐλεύθερης Ἑλλάδας. Ἐκτός βέβαια τῆς δολοφονίας του. Ὁ Καποδίστριας σέ πολύ λίγο διάστημα συμπλήρωσε τήν ἄμυνα τοῦ νησιοῦ κατά ἐξαιρετικό τρόπο. Πέραν τῶν πολλῶν ὀχυρωματικῶν ἔργων σέ ἐλάχιστο χρόνο, συγκεντρώθηκαν στήν Λευκάδα, ἐκτός τῆς ρωσικῆς δυνάμεως καί τῶν λευκαδίων, μαχητές ἀπό ὅλη τήν Ἑπτάνησο ἀλλά κυρίως πέρασαν στήν Λευκάδα 900 περίπου κλεφταρματωλοί, ἀπό τήν Ἤπειρο καί Στερεά. Μεταξύ αὐτῶν: Δημήτριος Καραΐσκος, Γεώργιος Βαρνακιώτης, Κατσαντώνης, Λεπενιώτης, Φώτος Τζαβέλλας, Κίτσος Μπότσαρης, Χρηστάκης Καλόγερος, Δράκος Γρίβας, Χριστόφορος Περραιβός, Νότης Μπότσαρης, Αναγνωσταράς, Χρυσοσπάθης, Π. Δημητρακόπουλος, Ι. Φαρμάκης, Σκυλοδήμος, Κουμπάρης καί ὁ στρατηγός ἐμμανουήλ Παπαδόπουλος ἀρχηγός τῆς «Πεζικῆς Λεγεῶνος τών ἐλαφρῶν Κυνηγετῶν», ποὐ εἶχε ἕδρα τήν Κέρκυρα. Καί τέλος ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μέ τό πλοῖο του ἀπό τήν Ζάκυνθο. Βλέπουμε γιά πρώτη φορά τήν Ἑλλάδα ἑνωμένη κατά τῶν Τούρκων. Μιά γενική πρόβα πρίν τήν μεγάλη στιγμή. Ἡ ἐποποιία τῆς Λευκάδας, ὅπως τήν ἀποκαλεῖ ὁ ἱστορικός ἐρευνητής Γεώργιος Σκλαβοῦνος. Ὅλα τελείωσαν στίς 8 Ἰουλίου τοῦ 1807, ὅταν ὁ Ἀλῆ Πασᾶς λόγω συγκυριῶν σταμάτησε τίς ἐχθροπραξίες.
Ἡ συνάντηση μέ τούς ἀρματωλούς ἔγινε στήν περιοχή Μαγεμένου στήν Νικιάνα. Ὁ Καποδίστριας, γράφει σέ ἐκθεσή του πρός τήν κυβέρνηση: «Τήν μεσημβρία παρέθεσα εἰς ἅπαντας γεῦμα, ὑπενθυμίζον μοι, τά συμπόσια τῶν Ὁμηρικῶν ἡρώων, εἶτα δ’ ἐπακολούθησαν ἡρωϊκά ἄσματα καί χοροί». Καί κατά τόν ζακύνθιο ἱστορικό Γ. Βερύκιο, «ἐν τῷ συμποσίῳ ἐκείνῳ, (ὁ Καποδίστριας) ὅστις κατεῖχε τήν τιμητική θέσιν, καταλειφθείς ὑπό πατριωτικοῦ ἐνθουσιασμοῦ, ἠγέρθη καί ἀπηύθηνε πρός τούς συνηγμένους ἐκεῖσε ἐκ τόσων χωρῶν τῆς Ἑλλάδος πολεμιστάς, ἐνθουσιώδη προσφώνησιν, τονίσας, ὅτι ἔν οὐ ἀπομεμακρυσμένῳ μέλλοντι ἡ σάλπιγξ τῆς Πατρίδος θά καλέσει αὐτούς, ἵνα χύσουν καί τήν τελευταίαν ρανίδα τοῦ αἵματός των ὑπέρ σκοποῦ πολύ σπουδαιοτέρου ἐκείνου, δι’ ὅν εἶχον συναθροισθεῖ ἐν Λευκάδι, ἐκεῖνοι δ’ ἐγερθέντες καί ὑψώσαντες γυμνά τά ξίφη, ὥμοσαν ἐπί τῆς ὡραίας ἐκείνης ἀκτῆς τῆς Λευκάδος τόν πρῶτον φοβερόν ὅρκον ν΄ ἀποθάνουν, δηλαδή, μαχόμενοι ὑπέρ τῆς ἀνεξαρτησίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους».Τότε γράφει ὁ Ἀριστ. Βαλαωρίτης «ὁ Καποδίστριας συγκινηθείς μέχρι δακρύων, ἐνηγκαλίσθη καί ἠσπάσθη ἀδελφικῶς ὅλους, μάρτυρες δέ αὐτόπται τῆς ὡραίας ἐκείνης σκηνῆς ἐβεβαίουν, ὅτι εἶδον κλαίοντα τά κεραυνοβόλα ὄμματα τῶν γενναίων Ἑλλήνων ὁπλαρχηγῶν καί ὅτι ἠκοῦοντο μακρόθεν ὑπό τά λογγομένα στήθη τῶν λεόντων ἐκείνων οἱ βροντώδιες παλμοί τῆς καρδίας των». Ὁ Ἀλῆ Πασᾶς τελικά σταμάτησε τίς ἐχθροπταξίες καί δέν τόλμησε νά ἐπιτεθεῖ στό νησί, ἀναγνωρίζοντας ὅτι δέν μποροῦσε νά τό κατακτήσει. Εἶχαν ἤδη μεταβληθεῖ καί οἱ εὐρωπαϊκές ἰσορροπίες.
Ὁ πρώην πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας Π. Παυλόπουλος καταθέτει στέφανο στίς ἐπετειακές ἐκδηλώσεις εἰς ἀνάμνησιν τοῦ γεγονότος στοῦ Μαγεμένου
Πέραν ὅμως τῆς ἐπιτυχοῦς ἐκβάσεως τοῦ ἐπικίνδυνου αὐτοῦ ἐπεισοδίου ὑπάρχουν σημαντικά θέματα γιά τόν Καποδίστρια.
- Ὁ Ἰω. Καποδίστριας, ἀναλαμβάνει γιά πρώτη φορά στήν πολιτική του καριέρα ἕναν τόσο σημαντικό ρόλο. Ἀποστέλεται στό νησί ὡς Ἔκτακτος Ἐπίτροπος τῆς Κυβερνήσεως μέ ἔκτακτες ἐξουσίες. Δηλαδή ὡς ἀπόλυτος Κυβερνήτης. Ἧταν μόλις 31 ἐτῶν.
- Ἀντιμετωπίζει πολεμικά, γιά πρώτη φορά καί μόνη, τούς Τούρκους, ἐπικεφαλῆς τῶν ἑνωμένων δυνάμεων τῆς Ἑλλάδας.
- Γνωρίζει γιά πρώτη φορά τούς κλεφταρματωλούς πού τόν ἐντυπωσίασαν καί ἔκτοτε τούς ὀνομάζει Μεγάλη Πολιτεία τῶν γεναίων Ἑλλήνων.
- Μετά τό πέρας τῆς ἱστορίας αὐτῆς κάνει κάτι πού δέν τοῦ ζητήθηκε. Περιοδεύει τό νησί, μιλᾶ μέ τούς κατοίκους καταγράφει τά προβλήματά τους καί ἐδῶ πράγματι ὡς Κυβερνήτης, ὑποβάλλει στήν Διοίκηση Λευκάδας ἕνα ὑπόμνημα σέ τρεῖς ἄξονες: Α. Σχετικά μέ τίς ἐξωτερικές σχέσεις μετά τῆς γείτονος Στερεᾶς Β. Ἀναφορικά μέ τήν Συμπεριφοράν τῆς διοικήσεως πρός τήν Μεγάλην Πολιτείαν τῶν γεναίων Ἐλλήνων ἁρματολῶν. Γ. Ἀνάλυση καί προτάσεις γιά τήν πορεία τῆς διοικήσεως (Ἀγορανομεία, Οἰκονομία,Δικαιοσύνη). Ἕνα πλῆρες δηλαδή σχέδιο γιά ὅλες τίς ἐπιμέρους διοικητικές καί οἰκονομικές ἀνάγκες τοῦ νησιοῦ. Μιά ἐντυπωσιακή κίνηση ἑνός ἀνερχομένου πολιτικοῦ μέ μεγάλες προσδοκίες.
Κατά τήν διάρκεια τῶν παραπάνω γεγονότων (1807) ἕνα μεγάλο ἱστορικό γεγονός λαμβάνει χώρα πού τιμᾶ τοῦ Ἑπτανησίους. Καί δείχνει ὅτι στήν καρδιά τοῦ γένους δέν ἔπαψε ποτέ νά ζεῖ τό ψυχικό σθένος ἔναντι τῶν ἰσχυρῶν. Ἡ λιλλιπούτειος Ἑπτάνησος Πολιτεία τόλμησε νά κηρύξει τόν πόλεμο κατά τοῦ κοσμοκράτορος Ναπολέοντος τοῦ Α΄. Τά ἀδικήματα τοῦ Ναπολέοντα κατά τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας ἦταν πολλά. Τελικά τό 1807 ἡ Ἑπτάνησος δέν ἀπέφυγε τήν κατάκτησή της ἀπό τόν Ναπολέοντα (αὐτοκρατορικοί Γάλλοι), καί στήν συνέχεια ἀπό τούς Ἄγγλους, ὅλοι σύμμαχοι τῶν Τούρκων. Ὁ Ναπολέων στήν οὐσία κατήργησε τήν Ἑπτάνησο Πολιτεία, τό πρῶτο ἠμιαυτόνομο ἑλληνικό κράτος. Ἡ πορεία τοῦ Καποδίστρια μετά τήν μεγάλη ἐπιτυχία του στήν ἀντιμετώπιση ἑνός περιπεπλεγμένου ζητήματος, σέ συνδυασμέο μέ τήν ἀλλαγή τῶν εὐρωπαϊκῶν ἰσορροπιῶν, εἶναι ἀξιοσημείωτη. Οἱ Γάλλοι τοῦ προσφέρουν ἀξιώματα, τά ὁποῖα ἀρνήθηκε. Τό 1808 κλήθηκε στήν Ρωσία στήν ὑπηρεσία τοῦ Ὑπουργείου ἐξωτερικῶν. Καί ἀπο ἐδῶ ἀρχίζει ἡ μεγάλη πανευρωπαϊκή πορεία τοῦ Καποδίστρια πού ἀνεκόπει μπροστά στήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγ. Σπυρίδωνος στό Ναύπλιο τό 1831, ἀφοῦ πρόφθασε μέσα σέ ἐλάχιστο χρόνο, νά βάλει τά θεμέλια τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους.
Θά κλείσουμε τήν μικρή ἀναφορά σέ ἕνα μεγάλο θέμα μέ μιά γυναίκα. Τήν Ἄννα Σετίνη, στῆς ὁποίας τό σπίτι ἔμενε ὁ Καποδίστριας, ὅσο ἦταν στήν Λευκάδα. Ἡ ἀναφορά εἶναι σημαντική διότι σέ τέσσερις ἐπιστολές της πρός φίλους κυρίως στήν Ζάκυνθο καταγράφει μέ πᾶσα λεπτομέρεια τά πολεμικά γεγονότα τῆς περιόδου. Μάχες, μαχητές, ἀκριβῆ ἀριθμό καί εἶδος ὅπλων καί πολυβόλων, ὀνόματα πεσόντων κ.λπ. καί γιά τίς δύο πλευρές. Θά σταθοῦμε σέ δύο ἀναφορές (καταγράφονται στήν γλῶσσα τοῦ πρωτοτύπου): «Οἱ ἐνγκάτικι (κάτοικοι) όλι ΄ἷνε εἰς τά ἁρματα, ἀπεφασισμένι νά θυσιαστοῦν διά τήν δόξαν τού γένους καί πατρίδος». Κάτι πού δείχνει τό φρόνημα τῶν Ἑλλήνων, ἀκόμη καί ἐκτός τῆς τουρκοκρατουμένης περιοχῆς. Καί μιά κρίση γιά τον Καποδίστρια.
«Εἰς τα πάντα κοπιάζι ὁ ἐνάρετος Κ. Κο. Καποδίστριας πρός τόν ὁποίον ἡ πατρίς μέλει νά τοῦ ίνε ἱποχρεί ἰονίος (ὑποχρεωμένη αἰωνίως), διότι ἐάν αὐτός ἐλιπε, διά πολότατα δίκαια ὁπού δέν ἰμπορῶ νά σᾶς παραστίσω, ἴθελε γίνομεν θυσία τῆς ὀργίς τοῦ ἐχθροῦ. Ὁ χρήσιμος αὐτός νέος…..» Δέν γνώριζε ἡ Ἄννα Σετίνη πόσο προφητικά ἦταν τά λόγια της καί ὅτι σήμερα καί ἐμεῖς λέμε τά ἴδια ἀκριβῶς λόγια. Καί τήν ἴδια αἰώνια ὑποχρέωση τοῦ ἔχουμε. Καί ἰδίως ἡ Πάτρα, πού δυστυχῶς τήν ἔχει ξεχάσει.
Πηγές: Ἰ. Ἀ. Βαλαωρίτης, Ἀρ. Βαλαωρίτης, Βίος καί Ἔργα, Ἀθῆναι 1907. Κ. Μαχαιρᾶς, Πολιτική καί διπλωματική ἱστορία τῆς Λευκάδος (1797-1810). Π.Ροντογιάννης, ἱστορί τῆς Νήσου Λευκάδος. Ἀ θἠνα 1982.
